Η έρευνα των σχολικών εγχειριδίων

Η πρωτοβουλία του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής να δημιουργήσει την Ιστορική Συλλογή Σχολικών Εγχειριδίων, δημιουργεί μια πλούσια βάση δεδομένων για την υποστήριξη νέων ερευνών που θα έχουν ως κεντρικό άξονα την ανάλυση των σχολικών εγχειριδίων. Όπως επισημαίνεται σε όλα σχεδόν τα κλασικά έργα που αναφέρθηκαν στην πρώτη ενότητα, το ένα και μοναδικό σχολικό εγχειρίδιο συνιστά διαχρονικό παράγοντα καθοριστικής σημασίας στη νεοελληνική εκπαίδευση. Ο Χ. Νούτσος, αναλύοντας τους παράγοντες που καθορίζουν το περιεχόμενο των αναλυτικών προγραμμάτων της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, έχει επισημάνει τα εξής ([ 14 ], σ.130):

Η προτεραιότητα των διδακτικών βιβλίων έναντι των προγραμμάτων σπουδών σε όλα τα ζητήματα της διδασκαλίας, επιβεβαιώνεται επίσης και από την ανάλυση των εγκυκλίων του Υπουργείου Παιδείας που επιχειρούν να καθορίσουν και να ελέγξουν τη διδακτική πράξη (βλ. [ 21 ], σ.67).

Αυτό το φαινόμενο έχει παρατηρηθεί πολύ συχνά στη νεοελληνική μαθηματική εκπαίδευση, με πλέον χαρακτηριστική περίπτωση τις αλλεπάλληλες αλλαγές των διδακτικών βιβλίων Ευκλείδειας Γεωμετρίας στις δεκαετίες του 1970 και 1980. Οι συγκεκριμένες αλλαγές είχαν στόχο να συμβιβάσουν τη δραστική συρρίκνωση του διαθέσιμου χρόνου διδασκαλίας του μαθήματος (που ήταν συνέπεια της μαζικής εισαγωγής νέων γνωστικών αντικειμένων κάτω από την πίεση της μεταρρύθμισης των «Νέων Μαθηματικών»), με τη διατήρηση της υπέρογκης και άκαμπτης ύλη των αναλυτικών προγραμμάτων του «ένδοξου» παρελθόντος. Το ζήτημα επομένως που πρέπει να διερευνηθεί – λαμβάνοντας υπόψη τη σημερινή απαξίωση του μαθήματος – συνδέεται με την αποτυχία όλων αυτών των αλλαγών να διαμορφώσουν μια υλοποιήσιμη πρόταση διδασκαλίας της Ευκλείδειας Γεωμετρίας, συμβατή με τα νέα δεδομένα.

Ένα άλλο ζήτημα, που συνδέεται και με τα σχολικά εγχειρίδια Μαθηματικών της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, είναι η αποτυχία των ενεργειών που έγιναν τις δύο τελευταίες δεκαετίες για τον εκσυγχρονισμό των διδακτικών πρακτικών προς την κατεύθυνση ορισμένων διεθνών τάσεων στη μαθηματική εκπαίδευση, όπως π.χ. η «επίλυση προβλήματος». Τα αποτελέσματα υπήρξαν μηδαμινά, παρά το γεγονός ότι από το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο «επιστρατεύτηκαν» συμβατικά και μη συμβατικά μέσα, όπως εκτενείς διδακτικές οδηγίες, εμπλουτισμός των βιβλίων, ακόμη και η θεσμική ένταξη της επίλυσης προβλημάτων στα θέματα των ενδοσχολικών και πανελλαδικών εξετάσεων. Η αποτυχία αυτή, η οποία αντανακλάται ανά διετία στις απογοητευτικές επιδόσεις των Ελλήνων μαθητών στο διεθνές πρόγραμμα αξιολόγησης PISA, έχει βαθιές ρίζες στην ιστορία της νεοελληνικής μαθηματικής εκπαίδευσης και μπορεί να γίνει θέμα πολύ ενδιαφέρουσας έρευνας.

Βιβλιογραφικές Αναφορές

• [ 1 ] Δημαράς, Α. Η μεταρρύθμιση που δεν έγινε. Τόμοι Α΄ και Β΄. Β΄ Ανατύπωση Αθήνα: Ερμής, 1985.
• [ 2 ] Ζαχάρος, Κ. Μαθηματικά. Μια προσέγγιση στα θέματα των εισαγωγικών εξετάσεων για την Ανώτατη Εκπαίδευση. Κριτικές επισημάνσεις και παρατηρήσεις για την περίοδο 1961-2001. Στο Α. Δημαράς [ εποπτ. ] & Α. Βερέβη Α. [ επιμ. ] Εισαγωγικές Εξετάσεις για την Τριτοβάθμια Εκπαίδευση, 69-82. Αθήνα: Κέντρο Εκπαιδευτικής Έρευνας, 2003.
• [ 3 ] Θωμαΐδης, Γ. Οι συντεταγμένες της Σχολικής Γεωμετρίας στην Ελλάδα (1960-1990). Σύγχρονη Εκπαίδευση 61, 27-38 (1991).
• [ 4 ] Θωμαΐδης, Γ. Διδακτική μετατόπιση μαθηματικών εννοιών και εμπόδια μάθησης (Η περίπτωση της απόλυτης τιμής). Διδακτορική Διατριβή. Τμήμα Μαθηματικών. Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, 1995.
• [ 5 ] Θωμαΐδης, Γ. Μαθηματικά & Εξετάσεις. Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις Ζήτη, 2009.
• [ 6 ] Θωμαΐδης, Γ. & Καστάνης, Ν. Οι αναμορφώσεις της ελληνικής Μαθηματικής Παιδείας στο δεύτερο μισό του 20ου αιώνα. Ένα πλαίσιο προβληματισμού [ 1ο Μέρος ]. Σύγχρονη Εκπαίδευση 130, 78-92 (2003).
• [ 7 ] Θωμαΐδης, Γ. & Καστάνης, Ν. Οι αναμορφώσεις της ελληνικής Μαθηματικής Παιδείας στο δεύτερο μισό του 20ου αιώνα. Ένα πλαίσιο προβληματισμού [ 2ο Μέρος ]. Σύγχρονη Εκπαίδευση 131, 127-136 (2003).
• [ 8 ] Καλδρυμίδου, Μ. Οικονόμου, Α., Οικονόμου, Π. & Τζεκάκη, Μ. Οι αντιλήψεις των υποψηφίων καθηγητών των Μαθηματικών για τη διδακτική διαδικασία και την επιμόρφωση. Παιδαγωγική Επιθεώρηση 25, 119-160 (1997).
• [ 9 ] Κασιμάτη, Αικ. Τα αναλυτικά προγράμματα του μαθήματος των Μαθηματικών στην Ελλάδα (1961-1987) σε συνάρτηση με την επίδοση των μαθητών ηλικίας 12-15 ετών. Διδακτορική Διατριβή. Τμήμα Φιλοσοφίας, Παιδαγωγικής και Ψυχολογίας. Πανεπιστήμιο Αθηνών, 1994.
• [ 10 ] Καστάνης, Ν. «Να φύγει ο Ευκλείδης – Δεν θα γίνουμε εθνικοί μειοδότες». Μια ιστορικο-διδακτική εξέταση της αντίφασης στη σχολική μας Γεωμετρία. Μαθηματική Επιθεώρηση 31, 3-18 (1986).
• [ 11 ] Καψάλης, Α. & Χαραλάμπους, Δ. Σχολικά Εγχειρίδια. Θεσμική Εξέλιξη και Σύγχρονη Προβληματική. Αθήνα: Εκδόσεις Έκφραση, 1995.
• [ 12 ] Μητρογιαννοπούλου, Α. Η θέση των Μαθηματικών στη Μέση Γενική Εκπαίδευση στο Β΄ μισό του 20ου αιώνα. Διδακτορική Διατριβή. Τμήμα Φιλοσοφίας, Παιδαγωγικής και Ψυχολογίας. Πανεπιστήμιο Αθηνών, 2001.
• [ 13 ] Νικολακάκη, Μ. Εκσυγχρονισμός και μαθηματική παιδεία στην Ελλάδα: Ιστορικο-συγκριτική προσέγγιση στη διδασκαλία των Μαθηματικών του Δημοτικού Σχολείου. Διδακτορική Διατριβή. Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης, Πανεπιστήμιο Αθηνών, 2000.
• [ 14 ] Νούτσος, Χ. Προγράμματα Μέσης Εκπαίδευσης και Κοινωνικός Έλεγχος (1931-1973). Αθήνα: Θεμέλιο, 1979.
• [ 15 ] Οικονόμου, Π. Μεθόδευση της διδασκαλίας και αξιολόγηση της σχολικής επίδοσης στο Γυμνάσιο και Λύκειο. Μέρος ΙΙΙ: Μαθηματικά. Σύγχρονη Εκπαίδευση 27 17-31 (1986).
• [ 16 ] Πολυχρονόπουλος, Π. Παιδεία και Πολιτική στην Ελλάδα. Τόμοι Α΄ και Β΄. Αθήνα: Εκδόσεις Καστανιώτη, 1980.
• [ 17 ] Τουμάσης, Χ. Τάσεις και χαρακτηριστικά των σχολικών Μαθηματικών β/θμιας εκπαίδευσης στη νεότερη Ελλάδα, σε σχέση με κοινωνικοοικονομικές αλλαγές και τις εξελίξεις στη μαθηματική επιστήμη (1836-1985). Διδακτορική Διατριβή. Τμήμα Μαθηματικών. Πανεπιστήμιο Πατρών, 1989.
• [ 18 ] Toumasis, Ch.: The Epos of Euclidean Geometry in Greek Secondary Education (1836-1985): Pressure for Change and Resistance. Educational Studies in Mathematics 21(6), 491-508 (1990).
• [ 19 ] Τουμάσης, Χ. Η έρευνα για την ιστορία της νεοελληνικής μαθηματικής εκπαίδευσης: Προβλήματα-επισημάνσεις-προοπτικές. Παιδαγωγική Επιθεώρηση 16, 59-73 (1992).
• [ 20 ] Τσουκαλάς, Κ. Εξάρτηση και Αναπαραγωγή. Ο Κοινωνικός Ρόλος των Εκπαιδευτικών Μηχανισμών στην Ελλάδα (1830-1922). Δ΄ Έκδοση. Αθήνα: Θεμέλιο, 1985.
• [ 21 ] Χρόνης, Σ. Διδακτική Πράξη και Κοινωνικός Έλεγχος. Η κρατική παρέμβαση στο έργο του εκπαιδευτικού. Αθήνα: Εκδοτικός Όμιλος Συγγραφέων Καθηγητών, 1993.