Τα αναγνωστικά και η Εθνική Οργάνωση Νεολαίας

Ας δούμε πρώτα πως εμφανίζεται η θεματική της νεολαίας στα αναγνωστικά βιβλία. Αρχικά μπορεί εύκολα κανείς να διαπιστώσει ότι τα κείμενα που ασχολούνται με τη θεματική της νεολαίας αυξάνονται όσο προχωράμε από τάξη σε τάξη. Ταυτόχρονα από ποιοτική άποψη, θα μπορούσαμε να πούμε ότι διαρκώς εμβαθύνουν. Αυτό γίνεται είτε με την προσθήκη κειμένων, είτε με την κατάλληλη εικονογράφηση, ακόμα δε, πλαισιώνονται με λόγους και αποσπάσματα ομιλιών και διαλέξεων του Ι. Μεταξά στους νέους και στις νέες. Στην Α΄ και Β΄ Δημοτικού έχουμε από ένα μόνο ειδικό κείμενο, στις τάξεις Γ΄ και Δ΄ από τρία κείμενα, στην Ε΄ τάξη τέσσερα και τέλος στην ΣΤ΄ τάξη έξι κείμενα εκ των οποίων τα τέσσερα εμφανίζονται και στην Ε΄ και στην ΣΤ΄ Δημοτικού. Χρειάζεται να διευκρινιστεί, ότι τα κείμενα αυτά στο σύνολό τους, προστέθηκαν στην έκδοση του 1939. Δεν υπήρχαν στις εκδόσεις του 1934. (εικ.49, εικ.50, εικ.51, εικ.52)

Κοινό γνώρισμα των αναγνωστικών βιβλίων, επίσης, είναι ο χαιρετισμός του δικτάτορα στην έναρξη των εγχειριδίων των τάξεων Γ΄, Δ,΄ Ε΄, ΣΤ΄ όπου αναγράφεται «Είστε Ελληνόπουλα και είναι μεγάλο πράγμα νά είναι κανείς Έλλην». Ο κυβερνήτης και ταυτόχρονα υπουργός Παιδείας εκμεταλλεύεται την συγκυρία και διαποτίζει το περιεχόμενο των βιβλίων αυτών, με την κυρίαρχη ιδεολογία της 4^ης Αυγούστου, θέλοντας να τονώσει το φρόνημα της νεολαίας, ώστε να είναι σε θέση να τους καθοδηγήσει και να τους καταστρατηγήσει στην οργάνωση που οραματίζονταν.

Έτσι, παρατίθενται συγκεκριμένα αποσπάσματα, για να αναδειχθεί η λειτουργία και η επιρροή του τεταρτοαυγουστιανού καθεστώτος μέσα από τον θεσμό της εκπαίδευσης.

Ο μικρός μαθητής, μέλος της ΕΟΝ, είναι πρώτα απ’ όλα «μικρός Έλληνας στρατιώτης». Το αναγνωστικό παρουσιάζει τα εξάχρονα παιδιά έτοιμα να πολεμήσουν για την Ελλάδα χωρίς να υπολογίζεται το νεαρό της ηλικίας τους. Ο Μίμης μάλιστα, το ξέρει και είναι χαρούμενος γι’ αυτό. Τονίζεται ιδιαίτερα το πατριωτικό καθήκον ακόμα και παιδιών ηλικίας 6-7 χρόνων, επιφορτισμένα να προνοούν για την ασφάλεια της πατρίδας. Ιδιαίτερη σημασία δίνεται στην ταύτιση του μικρού Έλληνα ως πρότυπο πολεμιστή, έτοιμου ν’ αγωνισθεί για τα ιδεώδη της ελευθερίας.

Σε ένα άλλο σημείο, ο διευθυντής του σχολείου ταυτίζεται με την εικόνα του Ιωάννη Μεταξά. Το καθεστώς χρησιμοποιεί τον κρατικό θεσμό, το σχολείο, ως ιδεολογικό μηχανισμό του κράτους μέσω του διευθυντή. Ο δάσκαλος χρησιμοποιείται ως μέσο προπαγάνδας για την πραγματοποίηση των εντολών του καθεστώτος. Ο παιδαγωγικός ρόλος του δασκάλου μετατρέπεται σε εθνικό.

Αξιοσημείωτο είναι, ότι καθώς προχωράμε σε μεγαλύτερες τάξεις, τα κείμενα και οι εκφραστικοί τύποι εμπλουτίζονται, είτε λόγω της εξοικείωσης των μαθητών και μαθητριών με τους ιδεολογικούς σκοπούς της 4^ης Αυγούστου, είτε λόγω της αυταρέσκειας του δικτάτορα για περαιτέρω αυτοπροβολή του.

Στο αναγνωστικό βιβλίο της Ε΄ δημοτικού παρατηρείται έντονα η χρήση εικονοπλαστικών στοιχείων. Αξιοποιούνται στοιχεία της ελληνικής ιστορίας ευρύτερα, όπως η χρήση της γαλανόλευκης σημαίας, η οποία συμβολίζει τον απελευθερωτικό αγώνα του 1821, σε συνδυασμό με τα σπαρτιατικά ηρωικά ιδεώδη «η Σημαία κυματίζει μ’ ένα ταν ή επί τας!». Γίνεται έτσι αντιληπτό, η έμμεση αναφορά στον Γ΄ Ελληνικό Πολιτισμό. Σύμφωνα λοιπόν με τον σπαρτιατικό τρόπο ζωής, οι πολεμιστές έπρεπε ν’ αγωνιστούν για το καλό της πατρίδας, μέχρι τέλους και να μην σκεφτούν ούτε στιγμή να παραδώσουν τα όπλα. Αυτές ήταν και οι σαφείς οδηγίες του Μεταξά προς τους νέους, ν’ αγωνίζονται και να μάχονται για την ανεξαρτησία και ευημερία της πατρίδας και του έθνους.

Η επιρροή βέβαια που άσκησε ο Ιωάννης Μεταξάς έφθασε στο αποκορύφωμα της στην έκτη δημοτικού. Ο δικτάτορας παρεμβαίνει ουσιαστικά στη μόρφωση και γενικότερα στην εκπαίδευση των παιδιών, μιλώντας τους σε προσωπικό τόνο. Χρησιμοποιώντας τον Ο.Ε.Σ.Β., παρατίθενται αποσπάσματα από τις διαλέξεις του, στους σχηματισμούς της ΕΟΝ, είτε ακόμα και από δημόσιες ομιλίες του, απευθυνόμενος στον ελληνικό λαό. Αποδεικνύεται για άλλη μια φορά, η εκπλήρωση των ιδεολογικών σκοπών της 4^ης Αυγούστου μέσα από τον οργανισμό. Ο δικτάτορας μέσα από την χρήση του στρατιωτικού θεσμού ταυτίζεται με τον στρατηγό, διοικητή ολόκληρου του στρατού της Αθήνας και εκφωνεί τον παρακάτω λόγο στους μαθητές, οι οποίοι παρουσιάζονται ως στρατιώτες και όχι ως μαθητές-μέλη της ΕΟΝ, όπως αποκαλούνταν από το καθεστώς.

Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται και στην εικόνα του χαρισματικού ηγέτη μέσω της νεολαίας. Όπως ήταν αναμενόμενο, οι θεωρητικοί του καθεστώτος με πρωταγωνιστή τον Ιωάννη Μεταξά εμπλούτισαν το περιεχόμενο των αναγνωστικών βιβλίων με λογικές σαν και αυτές, προσδίδοντάς του, μία εξωπραγματική εικόνα. Οι απόψεις αυτές άλλοτε επαναλαμβάνονται για λόγους εγχάραξης της συγκεκριμένης ιδεολογίας άλλοτε δε για την προσωπική τέρψη του δικτάτορα.

Διαφαίνεται εδώ, η θέληση του δικτάτορα να επαναπροσδιορίσει το πολιτικό σκηνικό και να το αλλάξει ριζικά. Δηλώνονται έμμεσες μομφές στις προηγούμενες κυβερνήσεις του Ε. Βενιζέλου και της κυβέρνησης του Παναγή Τσαλδάρη.

Στο παρακάτω απόσπασμα, ο κυβερνήτης παρουσιάζεται ως μάγος, ο οποίος στάλθηκε από τον Θέο για να σώσει την Ελλάδα.

Το καθεστώς εφαρμόζει και σ’ αυτή την περίπτωση τους μηχανισμούς προπαγάνδας για να επιτύχει τους σκοπούς του. Ο βασιλιάς λειτουργώντας ως ο «επί της γης» Θεός, κάλεσε τον Μάγο, να σώσει την χώρα από το ασταθές πολιτικό σκηνικό. Προφανώς, αυτός ο μάγος ήταν ο Ι. Μεταξάς, ο οποίος δέχεται το κάλεσμα του βασιλιά και αυτοπαρουσιάζεται ως ο πιο ικανός κυβερνήτης. Ο Μεταξάς αποκτάει υπερφυσικές ικανότητες σώζοντας έτσι την χώρα, από τον όλεθρο. Η επιτυχία του αυτή στηρίζεται εν μέρει στις υπερφυσικές του ικανότητες αλλά και στην «εικοσιτετράωρη» του εργασία.