Η έρευνα των σχολικών εγχειριδίων

Η πρωτοβουλία του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής να δημιουργήσει την Ιστορική Συλλογή Σχολικών Εγχειριδίων, δημιουργεί μια πλούσια βάση δεδομένων για την υποστήριξη νέων ερευνών που θα έχουν ως κεντρικό άξονα την ανάλυση των σχολικών εγχειριδίων. Όπως επισημαίνεται σε όλα σχεδόν τα κλασικά έργα που αναφέρθηκαν στην πρώτη ενότητα, το ένα και μοναδικό σχολικό εγχειρίδιο συνιστά διαχρονικό παράγοντα καθοριστικής σημασίας στη νεοελληνική εκπαίδευση. Ο Χ. Νούτσος, αναλύοντας τους παράγοντες που καθορίζουν το περιεχόμενο των αναλυτικών προγραμμάτων της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, έχει επισημάνει τα εξής ([14], σ.130):

Η προτεραιότητα των διδακτικών βιβλίων έναντι των προγραμμάτων σπουδών σε όλα τα ζητήματα της διδασκαλίας, επιβεβαιώνεται επίσης και από την ανάλυση των εγκυκλίων του Υπουργείου Παιδείας που επιχειρούν να καθορίσουν και να ελέγξουν τη διδακτική πράξη (βλ. [21], σ.67).

Αυτό το φαινόμενο έχει παρατηρηθεί πολύ συχνά στη νεοελληνική μαθηματική εκπαίδευση, με πλέον χαρακτηριστική περίπτωση τις αλλεπάλληλες αλλαγές των διδακτικών βιβλίων Ευκλείδειας Γεωμετρίας στις δεκαετίες του 1970 και 1980. Οι συγκεκριμένες αλλαγές είχαν στόχο να συμβιβάσουν τη δραστική συρρίκνωση του διαθέσιμου χρόνου διδασκαλίας του μαθήματος (που ήταν συνέπεια της μαζικής εισαγωγής νέων γνωστικών αντικειμένων κάτω από την πίεση της μεταρρύθμισης των «Νέων Μαθηματικών»), με τη διατήρηση της υπέρογκης και άκαμπτης ύλη των αναλυτικών προγραμμάτων του «ένδοξου» παρελθόντος. Το ζήτημα επομένως που πρέπει να διερευνηθεί – λαμβάνοντας υπόψη τη σημερινή απαξίωση του μαθήματος – συνδέεται με την αποτυχία όλων αυτών των αλλαγών να διαμορφώσουν μια υλοποιήσιμη πρόταση διδασκαλίας της Ευκλείδειας Γεωμετρίας, συμβατή με τα νέα δεδομένα.

Ένα άλλο ζήτημα, που συνδέεται και με τα σχολικά εγχειρίδια Μαθηματικών της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, είναι η αποτυχία των ενεργειών που έγιναν τις δύο τελευταίες δεκαετίες για τον εκσυγχρονισμό των διδακτικών πρακτικών προς την κατεύθυνση ορισμένων διεθνών τάσεων στη μαθηματική εκπαίδευση, όπως π.χ. η «επίλυση προβλήματος». Τα αποτελέσματα υπήρξαν μηδαμινά, παρά το γεγονός ότι από το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο «επιστρατεύτηκαν» συμβατικά και μη συμβατικά μέσα, όπως εκτενείς διδακτικές οδηγίες, εμπλουτισμός των βιβλίων, ακόμη και η θεσμική ένταξη της επίλυσης προβλημάτων στα θέματα των ενδοσχολικών και πανελλαδικών εξετάσεων. Η αποτυχία αυτή, η οποία αντανακλάται ανά διετία στις απογοητευτικές επιδόσεις των Ελλήνων μαθητών στο διεθνές πρόγραμμα αξιολόγησης PISA, έχει βαθιές ρίζες στην ιστορία της νεοελληνικής μαθηματικής εκπαίδευσης και μπορεί να γίνει θέμα πολύ ενδιαφέρουσας έρευνας.