6. H ιστοριογραφία της νεοελληνικής μαθηματικής εκπαίδευσης και η σημασία της ανάλυσης των σχολικών εγχειριδίων

του Γιάννη Θωμαΐδη, Σχολικός Σύμβουλος Μαθηματικών

Ιστορία της νεοελληνικής εκπαίδευσης και Μαθηματικά

Η μαθηματική εκπαίδευση δεν φαίνεται να κατέχει σημαντική θέση ανάμεσα στα θέματα που ελκύουν το ερευνητικό ενδιαφέρον των ιστορικών της νεοελληνικής εκπαίδευσης, όπως τουλάχιστον δείχνει η αναζήτηση σε ορισμένα κλασικά έργα.

Αν ξεκινήσουμε από το δίτομο έργο-ορόσημο του Α. Δημαρά, τη συλλογή ιστορικών τεκμηρίων Η μεταρρύθμιση που δεν έγινε που καλύπτει την περίοδο 1821-1967, θα εντοπίσουμε δύο μόνο τεκμήρια άμεσα συνδεόμενα με τη μαθηματική εκπαίδευση. Και τα δύο αναφέρονται σε μια περίπτωση επιλογής λανθασμένων θεμάτων στις εισαγωγικές εξετάσεις του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου, που είχε λάβει μεγάλες διαστάσεις και απασχόλησε τον ημερήσιο τύπο το φθινόπωρο του 1962 ([1], τόμος Β΄, σσ.246-248, τεκμήρια 183 και 183α).

Σ’ ένα άλλο κλασικό έργο, το Προγράμματα Μέσης Εκπαίδευσης και Κοινωνικός Έλεγχος (1931-1973) του Χ. Νούτσου, οι αναφορές στη μαθηματική εκπαίδευση περιορίζονται στην καταγραφή των αυξήσεων ή μειώσεων του εβδομαδιαίου χρόνου διδασκαλίας των Μαθηματικών στα εξεταζόμενα αναλυτικά προγράμματα. Με δεδομένη την κυριαρχία του κλασικισμού στην ελληνική εκπαίδευση κατά την εξεταζόμενη περίοδο, αυτό το αριθμητικό δεδομένο χρησιμοποιήθηκε ως μέτρο σύγκρισης και στάθμισης του προοδευτικού ή συντηρητικού χαρακτήρα των προγραμμάτων ([14], σσ.257, 271, 288).

Κριτική σε αυτή την προσέγγιση έχει ασκήσει ο Π. Πολυχρονόπουλος στο δίτομο έργο του Παιδεία και Πολιτική στην Ελλάδα. Αμφισβητώντας γενικότερα τους παραδοσιακούς σκοπούς της διδασκαλίας των Μαθηματικών αναφέρει τα εξής ([16], τόμος Β΄, σ. 606):

Το ζήτημα θίγει και ο Κ. Τσουκαλάς στο επίσης κλασικό έργο του για την ιστορία της νεοελληνικής εκπαίδευσης Εξάρτηση και αναπαραγωγή. Ο κοινωνικός ρόλος των εκπαιδευτικών μηχανισμών στην Ελλάδα (1830–1922). Εξηγώντας τους λόγους για τους οποίους περιορίζεται στην εξέταση του ωρολογίου προγράμματος, υποστηρίζει ότι η μελέτη θεμάτων όπως οι μέθοδοι διδασκαλίας, τα σχολικά βιβλία και η ανάπτυξη της παιδαγωγικής πολιτικής του κράτους μέσω των διαταγμάτων και των υπουργικών αποφάσεων ανήκουν σε ένα βαθύτερο επίπεδο ανάλυσης, που απαιτεί ιδιαίτερες έρευνες ([20], σσ.552 κ.ε.).

Τα θέματα αυτά έχουν πράγματι μελετηθεί τις δύο τελευταίες δεκαετίες σε πιο ειδικά έργα, τα οποία όμως δεν αλλάζουν τη γενική εντύπωση για τον περιθωριακό ρόλο που αποδίδεται στην ιστορία της νεοελληνικής μαθηματικής εκπαίδευσης. Για παράδειγμα, στο βιβλίο των Α. Καψάλη και Δ. Χαραλάμπους Σχολικά εγχειρίδια. Θεσμική εξέλιξη και σύγχρονη προβληματική, αφιερώνονται 100 σελίδες στην ιστορία των σχολικών βιβλίων από το 1822 μέχρι και το τελευταίο τέταρτο του 20ου αιώνα, χωρίς να γίνει καμία αναφορά στα βιβλία των Μαθηματικών (η ανάλυση εστιάζει κυρίως στα αναγνωστικά και το ζήτημα της γλώσσας). Επίσης στο βιβλίο του Σ. Χρόνη Διδακτική πράξη και κοινωνικός έλεγχος, όπου αναλύεται το περιεχόμενο μεγάλου αριθμού εγκυκλίων του Υπουργείου Παιδείας για ζητήματα καίριας σημασίας όπως η ιεράρχηση της διδακτέας ύλης, οι μέθοδοι διδασκαλίας και οι εξετάσεις, καταχωρούνται μεν οι τίτλοι αρκετών εγγράφων που αφορούν τη μαθηματική εκπαίδευση αλλά χωρίς ανάλυση και αξιολόγηση του περιεχομένου τους.

Τα προηγούμενα αποκαλύπτουν ενδεχομένως τη σχέση των ιστορικών της νεοελληνικής εκπαίδευσης με τα Μαθηματικά ή την αντίληψη ότι η μαθηματική εκπαίδευση είναι ιδεολογικά «ουδέτερη»· σε καμία περίπτωση όμως δεν πρέπει να οδηγήσουν στο συμπέρασμα ότι η ιστορία της νεοελληνικής μαθηματικής εκπαίδευσης αποτελεί terra incognita. Ακόμη και τα ελάχιστα θέματα που ακροθιγώς συνδέονται με τη διδασκαλία των Μαθηματικών από τους ιστορικούς της νεοελληνικής εκπαίδευσης, όπως οι εισαγωγικές εξετάσεις και η αντίθεση στον κλασικισμό, έχουν γίνει τα τελευταία χρόνια αντικείμενο μελέτης από ερευνητές που ανήκουν στο χώρο της μαθηματικής εκπαίδευσης. Οι δημοσιευμένες έρευνες μας επιτρέπουν να σκιαγραφήσουμε μια γενική αλλά αρκετά περιεκτική εικόνα και να επανεξετάσουμε ορισμένες παραδοσιακές αντιλήψεις.