Τα αναγνωστικά και η θεματική της πατρίδας

Η θεματική ενότητα της πατρίδας λοιπόν, κάνει αισθητή την παρουσία της μέσα από τις σελίδες των αναγνωστικών βιβλίων. Κυρίως, δίνεται η εικόνα της κοινής φυλετικής καταγωγής με τους προγόνους, σύνδεση της αρχαίας με την βυζαντινή εποχή, αναφορές στην νεώτερη ιστορία της Ελλάδας, κείμενα που αναφέρονται στην ιδιαίτερη γεωπολιτική και μορφολογική θέση της πατρίδας αλλά και η αντίληψη που είχε ο δικτάτορας περί καλλιέργειας κάθε σπιθαμής γης, με στόχο την αυτάρκεια και την ευημερία του λαού της. Τονίζεται έτσι, η σημασία της ελληνικής υπαίθρου και η συστηματική «γεωργοποίηση» της χώρας. (εικ.50, εικ.53)

Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ένα μικρό κομμάτι που παρατίθεται στο αναγνωστικό της Ε΄ δημοτικού (σελ. 201), από προσωπικό λόγο του δικτάτορα. Ο Μεταξάς διηγείται στους μαθητές:

Επιπροσθέτως, η ταύτιση πατρίδας-μητέρας γίνεται πιο φανερή στο αναγνωστικό βιβλίο της Β΄ δημοτικού. Η πατρίδα είναι χαρούμενη και ευτυχισμένη, όπως ακριβώς και η μητέρα μας, όταν εμείς είμαστε καλά και ευτυχισμένοι. Από την άλλη, όταν κάτι άσχημο μας συμβαίνει, η πατρίδα αποκτάει εξωπραγματική διάσταση και μας παρηγορεί στην θλίψη μας. Το καθεστώς χρησιμοποιώντας ανορθολογικά επιχειρήματα και τρόπους πειθούς, προσπαθεί να πείσει τους μικρούς μαθητές και μαθήτριες να εμπιστευθούν την πατρίδα τους και να την δεχτούν, όπως ακριβώς θα έκαναν με την μητέρα τους. Η 4^η Αυγούστου μέσω των προπαγανδιστικών μηχανισμών που είχε στη διάθεση της προσπαθούσε να επηρεάσει το « θυμικό» των παιδιών και να τα μετατρέψει σε άβουλους και παθητικούς αποδέκτες της κυρίαρχης ιδεολογίας.

Στο αναγνωστικό όμως της ΣΤ΄ δημοτικού, το μεταξικό καθεστώς δίνει ιδιαίτερη έμφαση στην εργασία γενικότερα. Ο Ιωάννης Μεταξάς, άλλωστε εκτός από τον τίτλο του «πρώτου αγρότη», έφερε και τον τίτλο του «πρώτου εργάτη». Ο ίδιος υποστήριζε ότι όσοι εργάζονται και μοχθούν για την πατρίδα, την οδηγούν σε ηθική αναδημιουργία και αναγέννηση. Συγκεκριμένα, προστάζει τους μαθητές και τις μαθήτριες της έκτης δημοτικού:

Τέλος, η ελληνική γη είναι ο τόπος, όπου οι Θεοί έδωσαν την ευλογία τους και εκεί γεννήθηκε η δημοκρατία και τα υψηλά ιδανικά, όπως αυτό της ειρήνης, της ανδρείας, της αγάπης για την πατρίδα.

Τα αναγνωστικά και η θρησκευτική παράδοση

Η εμφάνιση της θρησκείας μέσα στα αναγνωστικά βιβλία πραγματοποιείται κυρίως με βάση την παράθεση των θρησκευτικών εορτών της χριστιανικής πίστης και της θρησκευτικής παράδοσης της Ελλάδας. Χαρακτηριστικές αναφορές γίνονται για τις γιορτές των Χριστουγέννων, της Πρωτοχρονιάς, της Μεγάλης Παρασκευής, της Ανάστασης, της Λαμπρής αλλά και για την μορφή και τον ρόλο της Παναγίας στη χριστιανική ορθόδοξη πίστη. Η Ορθοδοξία άλλωστε κατέχει βασικό ρόλο στην διαμόρφωση της πολιτισμικής ταυτότητας του έθνους. Επιπλέον, δίδεται ιδιαίτερη προσοχή στο θέμα των προσευχών των παιδιών προς τον Θεό και την Παναγία, οι οποίες ενυπάρχουν στα περισσότερα αναγνωστικά. Παρουσιάζεται ο Θεός, ως ο απόλυτος προστάτης της ελληνικής φυλής και οι Έλληνες αποτελούν τον αγαπημένο του λαό. Παρατηρείται λοιπόν, μία πάγια αντίληψη περί «ελληνικότητας» του χριστιανισμού. Οι προσευχές λειτουργούν ως παρακλήσεις και ικεσίες των ανθρώπων για την υγεία, την ειρήνη και την αγάπη μεταξύ των μελών μιας οικογένειας αλλά και του κοινωνικού συνόλου ευρύτερα. (εικ.49, εικ.50, εικ.51, εικ.52)

Όσο προχωράμε από τάξη σε τάξη, η προστασία του Θεού γίνεται ολοφάνερη μέσω των «παρεμβάσεων» του. Στο σχολικό εγχειρίδιο της Δ΄ τάξης, οι άνθρωποι, συγκεκριμένα « το μικρό ναυτόπουλο», προσεύχεται στον Θεό, να σώσει αυτόν και το πλήρωμα του πλοίου από την μεγάλη τρικυμία που είχε ξεσπάσει. Το αποτέλεσμα, όπως ήταν αναμενόμενο βέβαια, ήταν να γλιτώσουν όλοι από τον κίνδυνο εξαιτίας της θεϊκής παρέμβασης.

Αξίζει να δοθεί προσοχή στο όνομα του πλοίου «Άφοβος», όπου δηλώνεται έμμεσα, η γενναιότητα του πληρώματος και των ανθρώπων που το διοικούν. Το μεταξικό καθεστώς προσπαθεί να τονώσει για μια φορά ακόμα, το φρόνημα των νέων παιδιών. Η επιτυχής έκβαση οφείλεται στην αποφασιστικότητα του ναυτόπουλου αλλά πάντα με τη βοήθεια του Θεού. Απουσιάζει έντονα το ορθολογικό στοιχείο και τη θέση του καταλαμβάνει η μαντική σκέψη. Η μητέρα ως καλή παιδαγωγός έδωσε στο γιό της, την καλύτερη συμβουλή. Ανέθρεψε το παιδί της, με τα χριστιανικά, μεταξικά ιδεώδη.

Το καινούριο στοιχείο, το οποίο προστίθεται εδώ, είναι το μεταφυσικό στοιχείο παρουσίασης του Θεού, ως ο χριστιανικός Θεός, ο οποίος προστατεύει την Ελλάδα, συγκεκριμένα με το « Εγώ είμ’ Ελληνικό παιδί κι ο Πλάστης με φυλάει!» Διακρίνεται εδώ, ο φιλελληνισμός του Θεού και ταυτίζεται η ελληνικότητα με τον χριστιανισμό.