Από το 1884 που εισάγεται το μάθημα των Ν.Ε. στο Ελληνικό σχολείο και για περίπου έναν αιώνα, η διδασκαλία του βασίστηκε αποκλειστικά στα σχολικά εγχειρίδια που κυκλοφόρησαν με τον τίτλο «Νεοελληνικά Αναγνώσματα». Έτσι χαρακτηρίζονται:

Τα εγχειρίδια αυτά εκδόθηκαν σε οκτώ σειρές από το 1884 έως το 1977/9 και διδάσκονταν στους κύκλους εκπαίδευσης που αντιστοιχούν στη σημερινή Δευτεροβάθμια. Τα Ν.Α. διαφοροποιούνται από τα άλλα σχολικά βιβλία ως προς το ότι αποτελούν συλλογές ανθολογημένων κειμένων που παρουσιάζουν, εκ των πραγμάτων, μία εξαιρετικά επιλεγμένη μορφή του γνωστικού αντικειμένου.

Το συγκεκριμένο σχολικό εγχειρίδιο κυκλοφόρησε το 1940, επομένως εντάσσεται στην έκτη σειρά Ν.Α. που εγκρίνονται (1938-1950) και προορίζεται για την Ε΄ τάξη Γυμνασίων παλαιού τύπου. Ως συγγραφείς του αναγράφονται στο εξώφυλλο οι «Οικονόμου Χ. Μιχαήλ κ.ά». Εκδοτικός οίκος είναι ο Οργανισμός Εκδόσεως Σχολικών Βιβλίων (Ο.Ε.Σ.Β.). Το σύνολο των σελίδων του ανέρχεται στις 248.

Στην αρχή του βιβλίου υπάρχει μία εισαγωγή του Δ. Βικέλα για την Νεοελληνική Λογοτεχνία μέχρι το 1821 και ακολουθούν τα κείμενα που ανθολογούνται. Η παράθεσή τους γίνεται με βάση τις εξής τρεις κατηγορίες: α) Λογοτεχνία υπόδουλου και αναγεννώμενου έθνους, β) Λογοτεχνία ελεύθερου έθνους και γ) Ξένη λογοτεχνία. Στο πλαίσιο της κάθε κατηγορίας τα κείμενα ταξινομούνται σε τρία λογοτεχνικά είδη (πεζογραφία, ποίηση, θέατρο). Στο τέλος των περισσοτέρων κειμένων παρατίθεται το έτος έκδοσής τους. Μετά τα κείμενα, υπάρχουν δύο παραρτήματα. Στο πρώτο καταχωρείται το λεξιλόγιο (10 σελίδες) και στο δεύτερο τα βιογραφικά (12 σελίδες). Τέλος παρατίθεται ένας πίνακας των περιεχομένων με βάση τον τρόπο παράθεσης των κειμένων και ένας δεύτερος πίνακας με βάση τις συλλογές των ανθολόγων («Οικονόμου Χ. Μιχαήλ κ.ά»).

Στις σελίδες του βιβλίου ανθολογούνται συνολικά 78 κείμενα, 50 ελλήνων και ξένων συγγραφέων (εκ των οποίων μία μόνο είναι γυναίκα). Από τα 78 κείμενα, 28 είναι πεζά (από τα οποία 22 είναι σε καθαρεύουσα) και 50 ποιητικά (από τα οποία 4 είναι σε καθαρεύουσα). Η θεματική των κειμένων έχει ως εξής: 8 κείμενα αναφέρονται στη θρησκευτική ζωή, 35 στην εθνική, 18 στην κοινωνική, 4 στην οικογενειακή, 1 στην αγροτική ζωή, 4 είναι ιστορικού περιεχομένου, 5 αναφέρονται στη φύση και 3 στην ξενιτιά. Δύο μόνο από τα κείμενα πλαισιώνονται από αντίστοιχου θέματος εικόνες.

Το σχολικό αυτό εγχειρίδιο είναι εκδομένο από τον Ο.Ε.Σ.Β. που ιδρύθηκε το 1937 υπό το καθεστώς της 4ης Αυγούστου 1936. Με βάση τη διαδικασία που εφαρμόζεται από την πολιτεία, τα Ν.Α. του Ο.Ε.Σ.Β. συντίθενται πλέον από κείμενα τα οποία ανθολογούνται στις ποικίλες συλλογές που έχουν κατατεθεί για τον διαγωνισμό και έχουν εγκριθεί. Στο εξώφυλλο του βιβλίου αναγράφεται το όνομα ενός μόνο ανθολόγου (Μιχαήλ Χ. Οικονόμου), η συλλογή του οποίου έχει κερδίσει στο διαγωνισμό το πρώτο βραβείο, καθώς η κριτική επιτροπή του Εκπαιδευτικού Συμβουλίου του Υπουργείου έκρινε ότι τα κείμενά της πληρούν σε μεγάλο βαθμό τις προδιαγραφές για την έγκριση. Όμως στο εξώφυλλο υπάρχει και η ένδειξη «κ.ά.». Από τον πίνακα των περιεχομένων κατά συλλογές που παρατίθεται στις τελευταίες σελίδες του εγχειριδίου, προκύπτει ότι έχουν αντληθεί και έντεκα κείμενα από άλλες έξι συλλογές δέκα συνολικά ανθολόγων. Πρόκειται για τις συλλογές των Ν. Κοντόπουλου (4 κείμενα), Α. Διάφα και Δ. Ζήση (3 κείμενα), Δ. Μπαντούνα και Δ. Πετρόπουλου (1 κείμενο), Γ. Τουρνάισσεν (Γρηγοριάδη) και Δ. Φοίνικα (1 κείμενο), Θ. Μακρόπουλου (1 κείμενο), Γ. Καλαματιανού και Μ. Νικολαΐδη (1 κείμενο). Επομένως, πρόκειται για βιβλίο-συμπίλημα που προέκυψε μετά από αυθαίρετες «συρραφές».

Όλα τα Ν.Α. που εκδίδονται από τον Ο.Ε.Σ.Β. συντίθενται με τον ίδιο τρόπο. Η επιλογή της ύλης που εγγράφεται στα Ν.Α. σε πρώτο επίπεδο απεικονίζει τη φυσιολογική σχέση υπαλληλίας του βιβλίου με το Α.Π. και τις Προκηρύξεις. Όμως ουσιαστικά έχει νομιμοποιηθεί και ένα δεύτερο επίπεδο ανθολόγησης που διαδραματίζει πρωτεύοντα ρόλο στην τελική διαμόρφωση των περιεχομένων των Ν.Α. Έτσι, η πολιτεία παρεμβαίνει και επιβάλλει την οπτική της, παραβλέποντας τον προσωπικό μόχθο των ανθολόγων.

Το πρόσχημα που προβάλλεται γι’ αυτόν τον τρόπο σύνθεσης των Ν.Α. είναι η εξουδετέρωση του κινδύνου που εγκυμονεί η έγκριση ενός κακού εγχειριδίου. Στην πραγματικότητα όμως, τα Ν.Α. που ο Ο.Ε.Σ.Β. εκδίδει δεν είναι παρά εγχειρίδια πολιτικής προπαγάνδας του δικτατορικού καθεστώτος. Για παράδειγμα στο συγκεκριμένο βιβλίο επιλέχθηκε και εντάχθηκε μόνο ένα κείμενο από τη συλλογή των Δ. Μπαντούνα και Δ. Πετρόπουλου. Πρόκειται για το «Υποθήκαι του Αρχηγού προς την φοιτητική νεολαία» του Ι. Μεταξά. Επίσης από τη συλλογή του Ν. Κοντόπουλου επιλέχθηκε και ανθολογήθηκε το «Προς τους αθλητάς της Ελλάδος» του Ι. Μεταξά. Με βάση τις αυθαίρετες συρραφές από τις έξι διαφορετικές συλλογές ενισχύεται εντυπωσιακά και η ανθολόγηση έργων με εθνικό και γενικότερα φρονηματιστικό χαρακτήρα. Βέβαια, πολλές φορές, οι ανθολόγοι επιλέγουν κατά προτεραιότητα για τη συλλογή τους κείμενα τέτοιου χαρακτήρα, επιδιώκοντας την έγκρισή τους στο διαγωνισμό. Τις σκοπιμότητες του δικτατορικού καθεστώτος υπηρετούν επίσης οι διασκευές, οι περικοπές, οι συντμήσεις ή και οι αναπλάσεις των πεζογραφημάτων στις οποίες συχνά προβαίνει η κριτική επιτροπή. Μάλιστα, με την πάροδο των ετών λειτουργίας του Ο.Ε.Σ.Β. όλα αυτά τα φαινόμενα πολλαπλασιάζονται και εντείνονται.

Στο συγκεκριμένο σχολικό βιβλίο, ανάμεσα στα έργα συγγραφέων της εθνικής γραπτής παράδοσης (Ν. Βάμβα, Ε. Βούλγαρη, Α. Δάφνη, Π. Καλλιγά κ.ά.) ανθολογούνται και έργα επιφανών ξένων λογοτεχνών: Γκαίτε, Θερβάντες, Σαίξπηρ και Σίλλερ. Τα έργα αυτά είναι αντλημένα αποκλειστικά από τη συλλογή του Μ. Οικονόμου. Το γεγονός αυτό αποτελεί μια ένδειξη για τον καθοριστικό ρόλο που μπορούν να διαδραματίσουν οι ανθολόγοι στη διαμόρφωση του ιδεολογικού κλίματος κατά τη διδασκαλία των κειμένων από το ανθολόγιο.

Ένα ακόμα χαρακτηριστικό του συγκεκριμένου βιβλίου είναι το ότι, ακόμα και σ’ αυτή την εποχή πολιτικής και πολιτισμικής κρίσης κατά την οποία το εκπαιδευτικό σύστημα υιοθετεί παλαιότερα πρότυπα, η δημοτική γλώσσα αντιπροσωπεύεται με περισσότερα κείμενα (52 από τα 78). Χάρη στα ποιητικά κείμενα που ανθολογούνται, η διδασκαλία της καθαρεύουσας διαβρώνεται χωρίς η συντηρητική πολιτική να κατορθώσει να το ελέγξει. Βέβαια, κατά τα επόμενα χρόνια ο Ο.Ε.Σ.Β. το επιτυγχάνει και η ανθολόγηση έργων της δημοτικής μειώνεται αισθητά στα Ν.Α. που εκδίδει.

Είναι φανερό, λοιπόν, ότι η κρίση που διέρχεται η ελληνική κοινωνία μετά το 1935 και τα πολιτικά γεγονότα που διαδραματίζονται επιδρούν στο εκπαιδευτικό σύστημα, το οποίο επιστρέφει σε παλαιότερα πρότυπα. Η παλινδρόμηση αυτή εγγράφεται και στα περιεχόμενα των σχολικών βιβλίων. Το μάθημα των Νέων Ελληνικών με τα σχολικά του εγχειρίδια αναδεικνύεται για το σχολικό μηχανισμό εξαιρετικά χρήσιμο από την άποψη ότι χρησιμοποιείται ως μέσο εμπέδωσης της «εθνικής» φυσιογνωμίας, έτσι όπως νοείται από το δικτατορικό καθεστώς.