Τα νεοελληνικά αναγνώσματα του Αλέξανδρου Σαρή

Το άρθρο αναφέρεται

Από το 1884 που εισάγεται το μάθημα των Ν.Ε. στο Ελληνικό σχολείο και για περίπου έναν αιώνα, η διδασκαλία του βασίστηκε αποκλειστικά στα σχολικά εγχειρίδια που κυκλοφόρησαν με τον τίτλο «Νεοελληνικά Αναγνώσματα». Έτσι χαρακτηρίζονται:

Αι συλλογαί εκλογών νεωτέρων ποιητών και συγγραφέων, […] αι προωρισμέναι διά την διδασκαλίαν της νεοελληνικής γλώσσης και λογοτεχνίας εις τα ελληνικά σχολεία και γυμνάσια.

Τα εγχειρίδια αυτά εκδόθηκαν σε οκτώ σειρές από το 1884 έως το 1977/9 και διδάσκονταν στους κύκλους εκπαίδευσης που αντιστοιχούν στη σημερινή Δευτεροβάθμια. Τα Ν.Α. διαφοροποιούνται από τα άλλα σχολικά βιβλία ως προς το ότι αποτελούν συλλογές ανθολογημένων κειμένων που παρουσιάζουν, εκ των πραγμάτων, μία εξαιρετικά επιλεγμένη μορφή του γνωστικού αντικειμένου.

Το συγκεκριμένο σχολικό εγχειρίδιο κυκλοφόρησε το 1928, επομένως εντάσσεται στην τέταρτη σειρά Ν.Α. που εγκρίνονται (1917-1929/30) και προορίζεται για την Α΄ τάξη Ελληνικών σχολείων. Συγγραφέας του είναι ο Σαρής Γ. Αλέξανδρος. Εκδοτικός οίκος είναι το Βιβλιοπωλείον Ιωάννου Ν. Σιδέρη. Το σύνολο των σελίδων του ανέρχεται στις 224.

Στην αρχή του βιβλίου υπάρχει ένα σημείωμα του συγγραφέα, όπου διευκρινίζεται ότι ο διδάσκων μπορεί να επιλέγει τα κείμενα με διαφορετική σειρά από αυτήν που παρατίθενται, λαμβάνοντας υπόψη του το επίπεδο των μαθητών και την πρόοδο της ύλης των άλλων μαθημάτων, «ιδία της ιστορίας». Ακολουθούν τα κείμενα που ανθολογούνται σύμφωνα με ένα σύνθετο ταξινομικό σύστημα. Δηλαδή κατηγοριοποιούνται με βάση δύο λογοτεχνικά είδη (πεζογραφία και ποίηση) και μετά, στο πλαίσιο της κάθε ομάδας, καταχωρούνται κατά θέμα και αλφαβητικά κατά συγγραφέα. Στο τέλος κάθε κειμένου παρατίθεται το έτος έκδοσής του. Μετά τα κείμενα, υπάρχουν δύο παραρτήματα. Στο πρώτο καταχωρούνται σε έκταση 12 σελίδων τα βιογραφικά και η εργογραφία των ανθολογούμενων συγγραφέων, πλαισιωμένα από τις προσωπογραφίες τους. Στο δεύτερο, που εκτείνεται σε 10 σελίδες, δίνεται η «εξήγησις λέξεων και πραγμάτων». Στη συνέχεια, παρατίθεται ο πίνακας των περιεχομένων και στην τελευταία σελίδα του βιβλίου πίνακας εικόνων και προσωπογραφιών. Στο εσωτερικό του οπισθόφυλλου, στο επάνω τμήμα του, εγγράφεται η έγκριση του Υπουργείου Παιδείας και Θρησκευμάτων προς τον συγγραφέα του εγχειριδίου (με υπογραφή του Υπουργού Θ. Νικολούδη). Στο κάτω τμήμα του καταχωρείται μία διαφήμιση(!) για ένα ιστορικό έργο του Α. Σαρή, «ανάγνωσμα καταλληλότατον διά τα παιδιά του ελληνικού σχολείου» το οποίο πωλείται στον εκδοτικό οίκο του Ι. Σιδέρη.

Στις σελίδες του σχολικού εγχειριδίου ανθολογούνται συνολικά 95 κείμενα 38 συγγραφέων (εκ των οποίων μόνο μία γυναίκα). Σημειωτέον ότι σε αυτό το βιβλίο (όπως και στην πλειοψηφία των Ν.Α. του Α. Σαρή) ανθολογούνται περισσότεροι συγγραφείς και περισσότερα κείμενα από πάρα πολλά άλλα Ν.Α. (μέχρι την 7η σειρά Ν.Α.). Πρόκειται για μία πλούσια, συγκριτικά, ανθολογία που θα μπορούσε να διασφαλίσει στους διδάσκοντες ποικίλες επιλογές. Συγγραφείς των κειμένων ενδεικτικά είναι οι Ι. Πολέμης (με 7 κείμενα), Γ. Δροσίνης (με 7 κείμενα), Δ. Καμπούρογλου (με 5 κείμενα), Λ. Μελάς (με 5 κείμενα), Γ. Βιζυηνός, Α. Κουρτίδης, Γ. Ξενόπουλος, Ζ. Παπαντωνίου και Α. Προβελέγγιος (ο καθένας τους με 4 κείμενα). Επίσης, ανθολογούνται 9 κείμενα της δημοτικής παράδοσης.

Από τα 95 κείμενα, 37 είναι πεζά (22 της καθαρεύουσας και 15 της δημοτικής) και 58 ποιητικά (1 της καθαρεύουσας και 57 της δημοτικής). Επομένως, η δημοτική γλώσσα αντιπροσωπεύεται με εμφανώς περισσότερα κείμενα παρότι δεν έχει θεσμικά νομιμοποιηθεί. Φαίνεται ότι η δημοτική γλώσσα, συνεχίζει τις κατακτήσεις της χάρη σε ποικίλες (μη συνειδητές πολλές φορές) διεργασίες και χάρη κυρίως στον ποιητικό λόγο διαβρώνει τη διδασκαλία της καθαρεύουσας.

Η θεματική των κειμένων έχει ως εξής: 4 κείμενα αναφέρονται στη θρησκευτική ζωή, 10 στην εθνική, 9 στην οικογενειακή, 17 στην κοινωνική, 7 στην αγροτική, 3 στη ναυτική, 6 είναι ιστορικού περιεχομένου, 22 αναφέρονται στη φύση, 1 σε ταξιδιωτικές εντυπώσεις, 3 στην ξενιτιά και 13 στον κύκλο μύθων-παραδόσεων-παραμυθιών. Στο βιβλίο υπάρχουν και 10 εικόνες που πλαισιώνουν συγκεκριμένα κείμενα με σχετικό με αυτές θέμα. Η θεματική κατανομή των κειμένων, σε σύγκριση με άλλα Ν.Α. της ίδιας σειράς για την ίδια τάξη, είναι ισορροπημένη, γεγονός που δεν είναι συνηθισμένο (για παράδειγμα σε Ν.Α. του Ν. Μπέρτου από τα 47 κείμενα που ανθολογούνται τα 23 αναφέρονται στην εθνική ζωή). Το διαφορετικό πνεύμα που διατρέχει πολλά από τα Ν.Α. του Α. Σαρή εγγράφεται τόσο στις ανθολογίες του για τα Ελληνικά σχολεία όσο και για τα Γυμνάσια.

Το περιεχόμενο του Α.Π., όπου αποτυπώνεται η ανησυχία της πολιτείας για τη διαμόρφωση της εθνικής φυσιογνωμίας και για την ελληνικότητα που αμφισβητείται, δεν στέκεται ανυπέρβλητο εμπόδιο για τον ανθολόγο. Χάρη στην κριτική του ικανότητα και στο παιδαγωγικό του κριτήριο συντάσσει μία ανθολογία με ένα σχετικά διαφορετικό πνεύμα, χωρίς να προσκρούσει στην Επιτροπή κρίσης, η οποία στις 11 Μαΐου 1928 εγκρίνει το συγκεκριμένο σχολικό εγχειρίδιο.

comments powered by Disqus