Ο νέος γεωργός

Το άρθρο αναφέρεται

Η πρώτη έκδοση του αναγνωστικού «Νέος Γεωργός» της Γαλάτειας Καζαντζάκη γίνεται το 1914 σύμφωνα με τον Νόμο ΓΣΑ΄ και εγκρίνεται «δια την τετραετίαν 1914-1918».

Είναι η χρονική περίοδος που πολεμικοί παιάνες ηχούν σε όλη την Ευρώπη καθώς το 1914 σηματοδοτεί την έναρξη του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Για την Ελλάδα η νοηματοδότηση είναι διαφορετική καθώς μόλις έχει βγει νικηφόρα και με σημαντικά εδαφικά οφέλη από τους Βαλκανικούς πολέμους. Στη χρονική αυτή περίοδο στην πολιτική σκηνή πρωταγωνιστεί ο Ελευθέριος Βενιζέλος με το κόμμα των Φιλελευθέρων που θα συγκεντρώσει προοδευτικά στελέχη απ’ όλους τους χώρους και θα αποτελέσει φορέα ανανέωσης αλλά και κυρίαρχο πόλο γύρω από τον οποίο θα συγκροτηθεί, κατ’ αντιδιαστολή, ο αντιβενιζελικός πολιτικός χώρος με έντονες πολιτικές αντιπαραθέσεις μέχρι το τέλος του μεσοπολέμου.

Στην εκπαίδευση η χρονική αυτή περίοδος χαρακτηρίζεται από τις προσπάθειες για την εγκαθίδρυση του δημοτικισμού. Το γλωσσικό ζήτημα έχει αρχίσει να κατέχει δεσπόζουσα θέση στα εκπαιδευτικά πράγματα και γίνεται ο άξονας γύρω από τον οποίο διαμορφώνονται δύο αντίθετα ρεύματα του εκπαιδευτικού δημοτικισμού και του εκπαιδευτικού συντηρητισμού.

Η πρώτη προσπάθεια για εκπαιδευτική μεταρρύθμιση στη διάρκεια του νέου αιώνα γίνεται το 1913 με κυβέρνηση Βενιζέλου και Υπουργό Παιδείας τον Τσιριμώκο. Τα νομοσχέδια που υποβάλλονται στη Βουλή, με υπογραφή του Γληνού έχουν ως βασικό προσανατολισμό την προσαρμογή του εκπαιδευτικού συστήματος στις κοινωνικές και οικονομικές ανάγκες της χώρας και ανάμεσα στις αλλαγές που προτείνει είναι η υποχρεωτική εκπαίδευση, η πρακτική κατεύθυνση της ύλης, η σύγχρονη παιδαγωγική, η μόρφωση των γυναικών, η στροφή προς τις θετικές επιστήμες, η δημιουργία επαγγελματικής εκπαίδευσης.

Το νομοσχέδιο αυτό με τροποποιήσεις ψηφίζεται τελικά το 1907 και δημοσιεύεται ως νόμος ΓΣΑ.΄ Ο νόμος εισάγει καινοτομίες και δίνει το δικαίωμα στην επιτροπή να κατασκευάζει το δικό της βιβλίο παίρνοντας υλικό από τα άλλα δύο ενώ η κρίση των βιβλίων προβλέπεται να γίνεται κάθε τετραετία.

Στις 30 Μαΐου 1907, η αρμόδια επιτροπή εκδίδει «το πρόγραμμα της ποσότητας και οικονομίας της ύλης». Το αναγνωστικό της Δ΄ τάξης πρέπει να περιλαμβάνει ύλη «που να περιστρέφηται περί την ιδέαν του Θεού και της πατρίδος, περί την εμπέδωσιν των κυριωτάτων αρετών, οίαι η φιλεργία, η σύνεσις, η πίστις, η ομόνοια, η καρτερία, η οικονομία, η αλληλοβοήθεια, η ευγένεια, η πραότης, ο προς τους νόμους της πατρίδος, τους ανωτέρους και τους πρεσβυτέρους σεβασμός και η ευλάβεια προς την ξένην ιδιοκτησίαν, η προς τα ζώα, δένδρα και φυτά αγάπη, η αδελφική στοργή, η εγκράτεια, η μετριοφροσύνη, η μετριοπάθεια κλπ, και περί την εκρίζωσιν ή αποφυγήν των κακιών». (ΦΕΚ 105, 30-5-1907:414-416)

Η γλώσσα των αναγνωστικών πρέπει να είναι η καθαρεύουσα, μια καθαρεύουσα ομαλή και απλή και μόνο στα ποιήματα και στις παροιμίες μπορεί να χρησιμοποιηθεί η δημοτική γλώσσα και παράλληλα πρέπει να δίνεται βάρος στο να «πλουτίζηται ο γλωσσικός θησαυρός των ελληνοπαίδων, αναπτυσσομένης της γλωσσικής συνειδήσεως και μορφουμένου του λεκτικού αυτών ύφους». (ΦΕΚ 105, 30-5-1907: 416)

«Το περιεχόμενον των αναγνωστικών βιβλίων, πρέπει να είναι ευγενές, υψηλόν, σπουδαίον, ηθοποιόν και ανδροποιόν. Παν ό,τι είνε ψυχρόν, αγοραίον, χυδαίον, απειρόκαλον, βάρβαρον, άγριον, κενόν, και αειδές πρέπει να αποκλείηται το δε όλον πρέπει να παρέχη γνησίαν εθνικήν τροφήν, εμπνέον καταλλήλως και όπου δει μέχρι φανατισμού αδρά εθνικά αισθήματα ιδίως δε προσοχής αξίας είναι η τήρησις της προσηκούσης αναλογίας μεταξύ του ηθογραφικού και πραγματογραφικού μέρους». (ΦΕΚ 105, 30-5-1907:416)

Οι εικόνες για το αναγνωστικό της Β΄ τάξης είναι υποχρεωτικές για την αισθητοποίηση των περιεχομένων. Για τα αναγνωστικά των άλλων τάξεων είναι προαιρετικές. Σε κάθε περίπτωση όμως πρέπει να είναι καλλιτεχνικές και να παρουσιάζουν παραστάσεις από την ελληνική ζωή και φύση.

Το 1914, χρονιά που εγκρίνεται το αναγνωστικό «Νέος Γεωργός» εγκρίνονται και τα υπόλοιπα αναγνωστικά για το δημοτικό σχολεία σύμφωνα με τον Νόμο ΓΣΑ΄: Αναφερόμενος στα αναγνωστικά του 1914 ο Τριανταφυλλίδης θα γράψει:

«Ακόμη και η τελευταία κριτική επιτροπή των αναγνωστικών του δημοτικού στα 1914 δεν κατώρθωσε να παρουσιάση ξεκαθαρισμένο γλωσσοεκπαιδευτικό πρόγραμμα και αναγνωστικά με γλώσσα κανονισμένη και γραμματικώς ενιαία, ούτε οι συζητήσεις των μελών της επιτροπής δε βοήθησαν να δοθή επιτέλους ένας τύπος σχολικής γλώσσας.»

Πράγματι τα μέλη της επιτροπής διατυπώνουν πολλές ενστάσεις σχετικά με τη γλώσσα των βιβλίων. Μάλιστα ο καθηγητής Ι. Μεσολωράς υποστηρίζει ότι «είναι αδύνατο να εγκριθούν αναγνωστικά καθώς της κ. Καζαντζάκη, με τη νεωτερική τους γλώσσα, εκεί που μας χρειάζεται καθαρεύουσα απλή, ομαλή, ωραία, ορθή κι ευγενική, χωρίς ξενισμούς». Ο πρόεδρος της Επιτροπής καθηγητής Ν. Πολίτης αναφερόμενος στο θέμα της γλώσσας των υποβληθέντων προς κρίση αναγνωστικών, γράφει, ότι υπάρχει «η παρεχομένη υπό του νόμου…εξουσία της διορθώσεως του λεκτικού» και ότι «η τοιαύτη εξουσία της εποπτικής επιτροπείας δεν θα παραμείνη αργή και αδρανούσα». Το μέλος της κριτικής επιτροπής κ. Ζαμάνης, ο οποίος είχε και την ανώτερη εποπτεία της γλώσσας των αναγνωστικών με τη δυνατότητα που του παρέχει ο νόμος πράγματι θα ζητήσει τη διόρθωση των βιβλίων πριν εκτυπωθούν.

Σύμφωνα με την προκήρυξη λοιπόν είναι γραμμένο και το αναγνωστικό «Νέος Γεωργός» της Γαλάτειας Καζαντζάκη. Σε γλώσσα απλή καθαρεύουσα , αναγκαίο όρο για να τύχει της έγκρισης της αρμόδιας Επιτροπής του Υπουργείου Παιδείας.

Το βιβλίο, που είναι γραμμένο σύμφωνα με το ερβαρτιανό σύστημα, δηλαδή σε ενιαία αφήγηση, είναι χωρισμένο σε 97 κεφάλαια, πεζά και ποιήματα. Τα ποιήματα που επιλέχθηκαν για το αναγνωστικό είναι των Κ. Παλαμά, Γ. Βιζυηνού, Αγγ. Βλάχου, Ιω. Πολέμη, Αθ. Χριστόπουλου, Δ. Βικέλα, Α. Ραγκαβή, Αχ. Παράσχου και Σπ. Ματσούκα.

Δεν υπάρχει καθόλου εικονογράφηση, καθώς είναι προαιρετική για το αναγνωστικό της Δ΄ τάξης, παρά μόνο μία εικόνα με περιεχόμενο σχετικό με το θέμα του βιβλίου.

Η υπόθεση του βιβλίου αναφέρεται στην ιστορία του Φώτου, παιδιού φτωχού, από αγροτική οικογένεια, που αναγκάστηκε από πολύ μικρή ηλικία να δουλεύει για να ζήσει. Ο Φώτος περιπλανιέται στην ελληνική επαρχία και αυτό τον βοηθάει να αποκτήσει εμπειρίες από την αγροτική ζωή. Στο τέλος ο Φώτος στρατεύεται στον πόλεμο για την πατρίδα.

Το αναγνωστικό, όπως και τα άλλα αναγνωστικά της εποχής του, δεν αποφεύγει τον διδακτισμό και την προσπάθεια της ηθικοπλαστικής αγωγής των παιδιών. Κυριαρχεί το πατριωτικό στοιχείο καθώς η περιρρέουσα ατμόσφαιρα της εποχής επιβάλλει την καλλιέργεια της φιλοπατρίας. Οι μαθητές του αναγνωστικού είναι οι μελλοντικοί στρατιώτες και επομένως πρέπει να διαπαιδαγωγηθούν κατάλληλα και να εμφυσηθεί ο πατριωτισμός και η αυτοθυσία.

«Όλοι τον τιμούν και τον σέβονται εις το χωρίον, διότι ο Στέφανος, αν και δεν είναι πλούσιος, όμως έχει κάτι ανώτερον και καλύτερον από τα πλούτη∙ υπηρέτησε με ανδρείαν την πατρίδα του και προς χάριν της επληγώθη και έχασε το χέρι του…Όταν στενοχωρήται, διότι με το ένα χέρι δεν ημπορεί να εργασθή, οι νέοι του χωρίου του λέγουν: -Ας είχαμεν και ημείς την γενναιότητά σου, ας επολεμούσαμεν δια την πατρίδα και ας εχάναμεν την ζωήν μας!» (σελ. 6)

Η ιστορία της αρχαίας Ελλάδας δίνει την αφορμή στη συγγραφέα και για άλλα μαθήματα φιλοπατρίας καθώς και της τόνωσης του εθνικού συναισθήματος μέσα από τις συνεχείς αναφορές στο ένδοξο και ηρωικό παρελθόν: η μάχη του Μαραθώνα, η Σαλαμίνα, ο Περικλής, ο Σωκράτης, αλλά και οι αρχαίοι τραγικοί, οι γλύπτες, οι αρχιτέκτονες, όλοι αυτοί που έκαναν την Ελλάδα λίκνο πολιτισμού, προβάλλονται και υπογραμμίζουν τη συνέχεια της σύγχρονης Ελλάδας και τη σύνδεσή της με το ένδοξο παρελθόν:

«Και είχε δίκαιον ο Περικλής, είπεν ο Φώτος σκεπτικός∙ η Ελλάς ήτο όχι μόνον το ισχυρότερον κράτος του κόσμου, αλλά και το πλέον ευγενές και πολιτισμένον. Και είχον το δικαίωμα οι Έλληνές μας να λέγουν υπερηφάνως: «Πας μη Έλλην βάρβαρος» (σελ.147)

Πατρίδα και Θρησκεία είναι αλληλοσυνδεόμενα μέσα στο αναγνωστικό και η Καζαντζάκη τονίζει τη μεγάλη συμβολή της Θρησκείας στις δύσκολες ημέρες του ελληνισμού.

«Πίστις και πατρίς! Αι δύο αύται λέξεις συμβολίζουν τας δύο μεγάλας ιδέας, υπέρ των οποίων πάντοτε επολέμησαν και ηνδραγάθησαν οι Έλληνες» (σελ. 60)

Δεν λείπουν απλές καθημερινές οικογενειακές στιγμές με την οικογένεια συγκεντρωμένη αλλά και περιστατικά από την καθημερινή ζωή και τις ασχολίες των κατοίκων.

Ο Νέος Γεωργός θα γνωρίσει πολλές ανατυπώσεις και θα διδάξει τα Ελληνόπουλα της Δ΄ τάξης έως το 1933 περίπου.

ΓΕΝΝΑΔΕΙΟΣ: MGL 1200/K 231 N
Γαλάτεια Καζαντζάκη, Ο νέος γεωργός : αναγνωστικόν τετάρτης τάξεως των δημοτικών σχολείων, έκδ. 4η, Δ. Δημητράκος, Αθήνα 1923, Γεννάδειος Βιβλιοθήκη
comments powered by Disqus