Οι γυναίκες ανθολόγοι

Το άρθρο αναφέρεται

Από το 1884 που εισάγεται το μάθημα των Ν.Ε. στο Ελληνικό σχολείο και για περίπου έναν αιώνα, η διδασκαλία του βασίστηκε αποκλειστικά στα σχολικά εγχειρίδια που κυκλοφόρησαν με τον τίτλο «Νεοελληνικά Αναγνώσματα». Έτσι χαρακτηρίζονται:

Αι συλλογαί εκλογών νεωτέρων ποιητών και συγγραφέων, […] αι προωρισμέναι διά την διδασκαλίαν της νεοελληνικής γλώσσης και λογοτεχνίας εις τα ελληνικά σχολεία και γυμνάσια.

Τα εγχειρίδια αυτά εκδόθηκαν σε οκτώ σειρές από το 1884 έως το 1977/9 και διδάσκονταν στους κύκλους εκπαίδευσης που αντιστοιχούν στη σημερινή Δευτεροβάθμια. Τα Ν.Α. διαφοροποιούνται από τα άλλα σχολικά βιβλία ως προς το ότι αποτελούν συλλογές ανθολογημένων κειμένων που παρουσιάζουν, εκ των πραγμάτων, μία εξαιρετικά επιλεγμένη μορφή του γνωστικού αντικειμένου.

Το συγκεκριμένο σχολικό εγχειρίδιο κυκλοφόρησε το 1931, επομένως εντάσσεται στην πέμπτη σειρά Ν.Α. που εγκρίνονται (1929/30-1938) και προορίζεται για την Α΄ τάξη Γυμνασίων και Ημιγυμνασίων. Συγγραφείς του είναι τρεις γυναίκες: η Αθανασούλα Ευδοκία, η Ουράνη Ελένη (γνωστή με το φιλολογικό ψευδώνυμο «Άλκης Θρύλος») και η Κόττου Λίζα. Είναι η πρώτη φορά από την εισαγωγή του μαθήματος που κυκλοφορεί Ν.Α. συνταγμένο από γυναίκες ανθολόγους. Ο εκδοτικός οίκος είναι του Ι. Ν. Σιδέρη. Οι σελίδες του αντιτύπου που διασώθηκε είναι 164, αλλά είναι βέβαιο ότι η έκδοσή του περιέχει λίγες περισσότερες.

Τα κείμενα ανθολογούνται σύμφωνα με θεματικές ενότητες. Μετά τα κείμενα, παρατίθεται πίνακας των αγνώστων λέξεων. Ακολουθούν τα βιογραφικά σημειώματα για τους ανθολογούμενους συγγραφείς πλαισιωμένα από τις προσωπογραφίες τους. Από το συγκεκριμένο αντίτυπο λείπουν οι υπόλοιπες σελίδες, όπου πιθανόν θα υπήρχε τουλάχιστον ο πίνακας περιεχομένων.

Στις σελίδες του σχολικού εγχειριδίου ανθολογούνται συνολικά 70 κείμενα 43 συγγραφέων. Ανάμεσά τους ανθολογούνται και έργα τριών γυναικών: 2 κείμενα της Κατερίνας Παπά, 1 της Κλεαρέτης Μαλάμου-Δίπλα και 1 της Χαρούλας Ποσειδών. Άλλοι συγγραφείς των κειμένων, άνδρες, ενδεικτικά είναι οι Γ. Δροσίνης (με 6 κείμενα), Σ. Γρανίτσας, Π. Νιρβάνας, Δ. Σολωμός (ο καθένας τους με 3 κείμενα), Α. Καρκαβίτσας, Κ. Παλαμάς (ο καθένας τους με 2 κείμενα). Ανάμεσα στους συγγραφείς που ανθολογούνται για πρώτη φορά βρίσκεται ο Κ. Καβάφης και ο Κ. Καρυωτάκης (ο καθένας τους με 1 κείμενο). Επίσης, ανθολογούνται 5 κείμενα της δημοτικής παράδοσης.

Από τα 70 κείμενα, 23 είναι πεζά (3 της καθαρεύουσας και 20 της δημοτικής) και 47 ποιητικά (όλα της δημοτικής). Επομένως, η δημοτική γλώσσα κυριαρχεί σχεδόν απόλυτα. Η συνειδητή αυτή επιλογή των τριών ανθολόγων εκφράζει το προοδευτικό πνεύμα της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης του 1929 με φανερές τις επιδράσεις από τον εκπαιδευτικό δημοτικισμό.

Η θεματική των κειμένων έχει ως εξής: 7 κείμενα αναφέρονται στη θρησκευτική ζωή, 6 στην εθνική, 2 στην οικογενειακή, 15 στην κοινωνική, 11 στην αγροτική, 9 στη ναυτική, 1 είναι ιστορικού περιεχομένου, 9 αναφέρονται στη φύση, 6 σε ταξιδιωτικές εντυπώσεις, 1 στην ξενιτιά και 3 στον κύκλο μύθων-παραδόσεων-παραμυθιών.

Ανάμεσα στα κείμενα εντοπίζονται και πολλά που ανθολογούνται και στα σύγχρονα σχολικά βιβλία. Για παράδειγμα: Δέησις, Κ. Καβάφη, Ξεστούπωμα, Εμ. Ροΐδη, Εκδρομή του Δημητρού, Κ. Παπά, Του κυρ-Βοριά, Δημοτικό, Το Γιουσούρι, Α. Καρκαβίτσα, Ξανθούλα, Δ. Σολωμού, Το Γιοφύρι της Άρτας, Δημοτικό, Καβάλα πάει ο Χάροντας, Κ. Παλαμά, Ο Δήμος και το καριοφίλι του, Α. Βαλαωρίτη και Η καταστροφή των Ψαρών, Δ. Σολωμού.

Οι σελίδες του βιβλίου είναι διακοσμημένες με σκίτσα του Αναστασίου Μεταξά. Τα 47 καλαίσθητα σκίτσα που παρατίθενται είναι αρμονικά ενταγμένα και διαλέγονται με τα κείμενα που συνοδεύουν.

Η έκδοση αυτού του βιβλίου συνιστά μια ρήξη με την διαμορφωμένη παράδοση των «Νεοελληνικών Αναγνωσμάτων». Η σύνταξή του και η διδασκαλία του αποτελούν τομή για την ιστορία του μαθήματος των Νέων Ελληνικών. Όλες οι επιλογές των τριών γυναικών- ανθολόγων που εγγράφονται στις σελίδες του βιβλίου ως διδακτέα ύλη (η επιλογή των συγγραφέων που ανθολογούνται και των κειμένων τους, η επιλογή της γλωσσικής τους μορφής, της θεματολογίας τους, της εικονογράφησής τους) υποδηλώνουν παιδαγωγούς που μεριμνούν για το κύρος του μαθήματος των Νέων Ελληνικών. Στο συγκεκριμένο σχολικό βιβλίο, όπως και σε λίγα άλλα Ν.Α. (π.χ.: ανθολόγοι τους οι Η. Βουτιερίδης, Ζ. Παπαντωνίου, Ν. Έλατος, Α. Ταμπακοπούλου) που συντάσσονται κάτω από την επίδραση της αστικής εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης του 1929, εγγράφεται ένα τελείως διαφορετικό πνεύμα, το οποίο όμως εξακολουθεί να απουσιάζει από τα Ν.Α. μέχρι το 1977/9.

Σχετικά με τον συγγραφέα
comments powered by Disqus